Prawo autorskie w działalności inżynierskiej. Z czym to się je?

Wszystkie innowacyjne rozwiązania, projekty oraz dokumentacje mogą być narażone na nieuprawnione wykorzystanie. Jakie znaczenie mają więc prawa autorskie dla inżynierów oprogramowania i w jaki sposób korzystać z nich w praktyce? Dowiedz się więcej o najważniejszych aspektach tego zagadnienia.

Czym są prawa autorskie? Podstawowe informacje

Prawa autorskie to zestaw praw przysługujących twórcy oryginalnego dzieła, który obejmuje między innymi prawo do kopiowania, rozpowszechniania oraz adaptacji tego dzieła. W Polsce prawa autorskie są regulowane przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku. Ochronie podlegają wszystkie projekty, które spełniają kryterium utworu – są oryginalne i mają indywidualny charakter, niezależnie od ich wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia. Aby dzieło mogło być chronione prawem autorskim, nie musi mieć konkretnej wartości materialnej, może mieć też postać nieukończoną. 

Prawa autorskie dzielą się na dwa podstawowe rodzaje: prawa osobiste i prawa majątkowe.

Prawa osobiste są związane z osobą twórcy i nie można ich przenieść na inną osobę, nawet po śmierci autora. Mają charakter niezbywalny – twórca nie może się ich zrzec. W zakres autorskich praw osobistych wchodzą:

• prawo do autorstwa utworu,
• prawo do znaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; 
• prawo do nienaruszalności treści i formy oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• prawo do decydowania o pierwszym publicznym udostępnieniu utworu,
• prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. 

Prawa majątkowe mogą być natomiast przenoszone na inną osobę (przez darowiznę, spadek lub umowę sprzedaży. Co ważne, twórca może zbyć swoje prawa majątkowe. Ważny aspektem w zakresie praw majątkowych jest ochrona ekonomicznych interesów autora, która obejmuje:

• prawo do korzystania z utworu,
• rozporządzania nim – dotyczy to wszystkich pól eksploatacji,
• pobierania wynagrodzenia za jego wykorzystanie.

Na czym polegają autorskie prawa zależne?

Według art. 2. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, każde opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Należy wskazać, że rozporządzanie i korzystanie z danego opracowania zależy od zezwolenia autora utworu pierwotnego (wyjątkiem jest sytuacja, kiedy wygasły autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego). Ważne również nadmienić, że za opracowanie nie jest uważany utwór, który powstał w rezultacie inspiracji cudzym utworem.

Prawa autorskie dla inżynierów. Co podlega ochronie?

W Polsce ochrona praw autorskich przysługuje z mocy prawa od chwili stworzenia dzieła. To znaczy, że twórca nie musi podejmować żadnych formalnych kroków, aby jego dzieło było chronione. Zgodnie z art. 74 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy nie stanowią inaczej. Co dokładnie obejmuje ochrona prawnoautorska w kontekście software’u?

• kod źródłowy, czyli czytelny zapis programu komputerowego, stworzony za pomocą określonego języka programowania, w formie ciągu znaków i komend;
• kod wynikowy – wynik przetworzenia kodu źródłowego; gotowy do uruchomienia na komputerze program, który nie wymaga dostępu do kodu źródłowego;
• przygotowawczy materiał projektowy (z zastrzeżeniem, że jest na tyle precyzyjny, że umożliwia odtworzenie struktury programu komputerowego i powielenie go).

Warto także dodać, że według art. 74. ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.

Przenoszenie praw autorskich i udzielanie licencji w pracy inżynierów software. Co trzeba wiedzieć?

Przeniesienie autorskich praw majątkowych wiąże się z przeniesieniem na nabywcę (z chwilą przyjęcia utworu), prawa do wyłącznego korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji. Jak wygląda przeniesienie praw autorskich w przypadku udzielenia licencji, zawarcia umowy o pracę lub B2B i jakie wiążą się z tym ryzyka oraz korzyści?

Umowa o pracę i kontrakt B2B a przeniesienie praw autorskich

Przy zawieraniu umowy o pracę, pracodawca nabywa prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania nałożonych na niego obowiązków. Z tego względu pracodawca nie potrzebuje dodatkowych umów, aby wejść w posiadanie majątkowych praw autorskich do danego utworu. 

Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego obejmują:

• prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
• tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
• rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

W branży IT często są też zawierane umowy typu B2B. Przy negocjacji zapisów tego typu umów, reguluje się wszystkie kwestie dotyczące przeniesienia praw autorskich majątkowych do programu komputerowego, wynagrodzenia za ich przeniesienie oraz pól eksploatacji. Uwzględniane są również inne elementy oprogramowania, takie jak na przykład layouty, grafiki i bazy danych. Zapisy umowy o przeniesienie praw autorskich mogą być zawarte w głównej umowie lub stanowić odrębny dokument.

Co w sytuacji, jeśli w umowie typu B2B nie znajdą się zapisy o przeniesieniu autorskich praw majątkowych? Wtedy zastosowanie ma art. 65. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych o Domniemaniu udzielenia licencji – w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa uważa się, że twórca udzielił licencji.

Przy kontrakcie B2B, twórca może też po prostu od razu zdecydować się na udzielenie licencji na korzystanie z jego dzieł. Licencja to umowa (musi zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności), na mocy której twórca zezwala innej osobie na korzystanie z jego utworu w określony sposób.

Umowa powinna zawierać informacje na temat:

• zakresu licencji terytorialny, czasowy, ilościowy,
• sposobu wykorzystania utworu (np. do celów komercyjnych, edukacyjnych),
• wynagrodzenia za korzystanie z utworu,
• praw zależnych.

Licencja może być wyłączna i niewyłączna. W pierwszym przypadku licencjobiorca będzie jedyną osobą korzystającą z licencji. W przypadku licencji niewyłącznej licencjobiorca jest uprawniony do korzystania z danego utworu, ale twórca może udzielić licencji innym podmiotom (w dowolnej liczbie).

Czym jest licencja typu open source?

W przypadku oprogramowania ważnym aspektem są też licencje typu open source, które pozwalają na swobodne korzystanie z kodu źródłowego, dają prawo do jego modyfikacji oraz dalszego rozpowszechniania na zasadach określonych przez autora. Twórca przy zawieraniu umowy określa więc pola eksploatacji danego utworu. 

Autorskie prawa osobiste w kontekście open source mają na celu chronienie więzi twórcy z jego dziełem, niezależnie od tego, jak są one wykorzystywane lub modyfikowane przez innych. Jak to wygląda w praktyce?

• Autorskie prawa osobiste zawsze zapewniają twórcy prawo do uznania go za autora dzieła. W kontekście open source oznacza to, że oryginalny autor musi być odpowiednio uwzględniony w dokumentacji, nagłówkach kodu lub innych miejscach związanych z oprogramowaniem;
• Twórca ma prawo sprzeciwiać się wszelkim modyfikacjom, które mogłyby naruszyć jego reputację lub godność. Chociaż kod open source może być modyfikowany przez innych, oryginalny autor może się sprzeciwić zmianom, które są obraźliwe, wprowadzają w błąd co do jego intencji albo są niezgodne z duchem pierwotnego dzieła;
• Twórca może również zachować prawo do integralności dzieła, co oznacza, że ma prawo do sprzeciwu wobec zmian, które zniekształcają jego pracę. W kontekście open source, prawo to może być trudne do egzekwowania, ale autor może umieścić klauzule w licencjach, które wyjaśniają ich oczekiwania co do modyfikacji i dystrybucji;
• Autor ma prawo decydować, czy i w jaki sposób jego dzieło zostanie udostępnione publicznie. Gdy twórca decyduje się na udostępnienie kodu jako open source, zachowuje to prawo, ale udostępniając kod, zgadza się na jego publiczne wykorzystanie i modyfikowanie zgodnie z warunkami licencji open source.

Jeśli chodzi o kwestię majątkowych praw autorskich – najistotniejszym aspektem jest brak opłat licencyjnych. Warto nadmienić, że nie jest w żaden sposób równoznaczne ze zrzeczeniem się praw autorskich do eksploatacji utworu.

Weryfikacja i egzekwowanie praw autorskich

Warto znać procedury dochodzenia swoich praw, w tym możliwość skorzystania z pomocy prawnej. W przypadku stwierdzenia naruszenia, twórca może żądać zaprzestania naruszeń, usunięcia skutków naruszenia, a także odszkodowania. Egzekwowanie praw może obejmować również dochodzenie swoich roszczeń na drodze sądowej.

Przeczytaj też nasz artykuł, w którym wyjaśniamy, po co firmom i klientom potrzebne jest ISO.